جایگاه توبه در سیاست جنایی ایران(بارویکرد فقه شیعه و قانون مجازات اسلامی)

"سیاست جنایی" به عنوان علم مستقل از زیرشاخه ها و توابع " سیاست کلی " یا " خط و مشی عمومی " یک کشورست . با تأمل در تعاریف ارائه شده از آن، در نهایت به دو مفهوم، یکی مفهوم مضیق و دیگری مفهوم موسع دست می یابیم . آن چه در این نوشتار مدنظرست" مفهوم موسع" از سیاست جنایی است . سیاست جنایی متاثر از عوامل مختلفی نظیر: نوع نظام حاکم ، دین ، فرهنگ ، تاریخ ، موقعیت سیاسی و اقتصادی و ... می باشد . در ایران نیز که محور بحث است ، عوامل متعدد در سیاست جنایی دخیل است . " توبه" به عنوان یک امر مهم فرهنگی - دینی تعیین کننده در سیاست جنایی ایران است که نقش مهمی در قانون مجازات اسلامی ایفا می کند. " توبه " به معنای بازگشت از مسیر ناصواب به سوی حق ، خداوند و قانون نظام اسلامی بوده و تحقق حقیقت آن ،یعنی ندامت و پشیمانی، موجب تداوم حرکت فرد در مسیر مستقیم خواهد شد و همانند سدی محکم، سپری پولادین مانع انجام گناه و جرم است . مجازات مجرمین و به کیفر رساندن آن ها یکی از برخوردهای هیأت اجتماع در مقابل چنین ناهنجاری های اجتماعی است که با هدف ترساندن، سزا دادن و پیشگیری از ارتکاب مجدد انجام می شود. حال اگر فرهنگ حاکم بر اجتماع به نحوی باشد که فرد به سمت خود اصلاحی یعنی "توبه " سوق یابد و "توبه حقیقی " محقق شود، مجازات دادن محکوم ،چندان درست به نظر نمی رسد. از این رو، علاوه بر مواردی که در قانون مجازات اسلامی فعلی توبه در تعیین مجازات موثر است، نقش فراگیر و در عین حال پنهانی ایفاء می کند. توبه که به عنوان عامل معاف کننده مجازات دخیل است ،به عنوان عاملی از عوامل معاذیر قانونی (اعم از معاف کننده و تخفیف دهنده )است که در حدود، مجازات های تعزیری و بازدارنده اعمال می شود. در مجازات های تعزیری و بازدارنده که تعویق اجرای مجازات و سقوط مجازات اعمال می شود، در مواردی از آن ها یعنی تعلیق اجرای مجازات، آزادی مشروط، عفو خصوصی و مرور زمان می توان بحث توبه را مطرح نمود. هر چند به مسأله احراز توبه از سوی قاضی باید بسیار توجه داشت و از علوم مختلف مانند جامعه شناسی، روان شناسی بهره گرفت، به کار بردن قواعد فقهی نظیر "درء" و "مالایعلم " در این راستا اجتناب ناپذیر است. هر چند به طور رسمی توبه در قانون مجازات اسلامی فعلی، جایگاه مستقلی ندارد، ولی با ایجاد بستر فرهنگی و سیاست گذاری لازم برای توبه، شاهد جامعه ای سالم و پیشرفته می گردیم.